Στην πιο περίεργη ίσως χρονιά που έχει δει αυτός ο πλανήτης εδώ και κάποιες χιλιάδες χρόνια, τα βιβλία μοιάζουν ιδανικό αποκούμπι στις πρωτόγνωρες συνθήκες περιορισμού, που βιώνει όλη η ανθρωπότητα. Για αυτό τώρα που μας αφήσαν οι ζέστες κι ο καιρός αχνομυρίζει, φθινοπωρινό χουχούλιασμα, διαβάσαμε 5 βιβλία, τα οποία γλυκοκοιτούν κάθε βιβλιοθήκη που σέβεται τον εαυτό της. Πίστεψε με, επιβάλλεται να τα διαβάσεις πριν βγει ο Οκτώβρης.
Γράφει ο Σπύρος Σμυρνής...
"Ορδέσα" του Manuel Vilas, εκδόσεις Ίκαρος
Αρχικά κάπου εδώ να εκφράσω τον θαυμασμό και τα σέβη μου στον άνθρωπο που κρύβεται πίσω από τον σχεδιασμό και την εικονογράφηση των εξωφύλλων των εκδόσεων Ίκαρος, ελπίζοντας πως στο μέλλον θα κάνει μια έκθεση με σχετικά art-prints. Περνώντας στα ενδότερα του βιβλίου Ορδέσα του Manuel Vilas έχω να πω (ή μάλλον για να είμαι ακριβής να γράψω) ότι καιρό είχα να συγκινηθώ με κάποιο ανάγνωσμα. Λέξη τη λέξη, πρόταση την πρόταση, σελίδα τη σελίδα, ο Vilas, σε αρπάζει από το χέρι και σε συμπαρασύρει σε ένα μυθιστορηματικό αυτοβιογραφικό σχεδόν σύμπαν, που δεν γίνεται να μην λατρέψεις. Με ένα συγγραφικό κρεσέντο έμπνευσης, βάζει τον καθρέφτη της υπαρξιακής κρίσης στο πρόσωπο του αναγνώστη, φυλακίζοντας εκτός από το είδωλο το μυαλό και την ψυχή του.
Σε τούτο το ανάγνωσμα, τα στενά όρια της πραγματικότητας και της φαντασίας καλά κάνουν και καταργούνται. Ακόμη καλύτερα, που ενυπάρχει τόσο ο πεζός, μαζί με τον ποιητικό λόγο, βάζοντας στην άκρη κάποιες αναγνωστικές συμβάσεις που κανείς πλέον δεν χρειάζεται. Η ορμή του κείμενου είναι τέτοια άλλωστε, που δρα ισοπεδωτικά με την καλή έννοια. Σε ρουφά ως δίνη, σε ένα πορτρέτο σπαρμένο σε κομμάτια λέξεων και προσωπικών φωτογραφιών, ένα κολάζ στιγμών, εν είδει απολογισμού που μοιάζει με εκείνο το viewmaster που κρύβαμε παιδιά στο προσκεφάλι μας. Η πένα του Vilas αριστουργηματική, φέρνει στο νου αθέλητα τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές, δίχως να τον κοπιάρει! Μη χάνεις χρόνο, όσο η "Ορδέσα" σε περιμένει να την γνωρίσεις.
"Το Μαγικό Βαρέλι κι άλλες ιστορίες" του Μπέρναρντ Μάλαμουντ, εκδόσεις Καστανιώτη
Αν δεν γνωρίζεις το όνομα Μπέρναρντ Μάλαμουντ, κάτσε λίγο να σου πω δύο λόγια, για έναν από τους σημαντικότερους Αμερικανούς διηγηματογράφους που γνώρισε ο κόσμος. Αισθάνομαι ευγνώμων που οι εκδόσεις Καστανιώτη, κυκλοφόρησαν σε έναν εξαιρετικό σκληρόδετο τόμο τη συλλογή διηγημάτων του, με τίτλο Το Μαγικό Βαρέλι κι άλλες Ιστορίες.
Mέσα στις σελίδες του εκτυλίσσονται 55 διηγήματα που καλύπτουν το σύνολο της συγγραφικής καριέρας του. Αυτό που με κέρδισε σαν αναγνώστης ήταν ξεκάθαρα η αόρατη γραμμή που δένει τα διηγήματα και δεν είναι άλλη από το υμνολόγιο των μικρών στιγμών, χαρών και λυπών που ορίζουν τη ζωή μας κι ας μην το καταλαβαίνουμε τη στιγμή που συμβαίνουν. Με δεξιοτεχνικό λόγο, ο Μάλαμουντ "μεταγγίζει" στο χαρτί τις συγγραφικές του αρετές, με το μεγάλο του χαρτί να είναι φυσικά οι ήρωές του. Κάνοντας κατάχρηση του όρου της ηρωοπλαστικής δεινότητας, που μόλις σκέφτηκα, θα υποκλιθώ μπροστά στο συγγραφέα, γιατί οι άνθρωποι στις σελίδες του, δεν είναι αποκυήματα της φαντασίας, ούτε λογοτεχνικά κατασκευάσματα, αντίθετα, μοιάζουν με σένα, με μένα, με ανθρώπους που αγαπήσαμε κι άλλους που μισήσαμε. Περισσότερο ωστόσο μοιάζουν να επιβεβαιώνουν τα συγκλονιστικά λόγια του ίδιου του Μάλαμουντ: "Να δουλεύουμε απλά και μόνο για να δημιουργήσουμε ιστορίες δεν είναι άσχημος τρόπος για να βιώσουμε τη μοναξιά μας".
"Λαγέ Τρέξε" του John Updike, εκδόσεις Οξύ
To 2010 το περιοδικό Time συμπεριέλαβε το "Λαγέ Τρέξε" στη λίστα με τα 100 καλύτερα μυθιστορήματα, των τελευταίων 100 ετών. Δεν θα σου κρύψω εδώ, ότι διαβάζω περισσότερες λίστες από αυτές που καταναλώνουν οι περισσότεροι, ωστόσο γνωρίζω την καχυποψία, με την οποία αντιμετωπίζουν αρκετοί όλες αυτές τις λίστες που σερβίρονται εκεί έξω. Μετά λόγου γνώσεως λοιπόν, οφείλω να παραδεχθώ ότι μπορώ να δεχθώ οποιαδήποτε ένσταση για τα υπόλοιπα 99, όχι όμως για τούτο το αριστούργημα του John Updike, που στο λήμμα των σημαντικότερων μυθιστοριογράφων του 20ου αιώνα, οφείλουμε να βάλουμε πολύ ψηλά τη φωτογραφία του. Το πρώτο βιβλίο της magnum opus τετραλογίας του, με ήρωα τον Χαρτ Άγκστρομ, που είναι ο περίφημος "Λαγός" του τίτλου, μας συστήνει έναν ήρωα που κουβαλά, πάνω του τον μέσο Αμερικανό της δεκαετίας του '50, αλλά δεν μένει στην επιδερμική, τηλεοπτική αποτύπωση, που είναι γνώριμη σε εμάς, μέσα από μια σειρά αναφορών, ταινιών και διαφημίσεων, που έφτασαν διαμεσολαβημένες στα μέρη μας.
Ο Updike παίρνει το συχνό συγγραφικό μοτίβο της υπαρξιακής κρίσης και φέρνει εις πέρας ένα συγγραφικό κατόρθωμα, που του απέφερε δικαιολογημένα δύο βραβεία Πούλιτζερ. Όπλα του η διεισδυτική του ματιά, σε όσα συνθέτουν το περίφημο American Dream και συχνά καταρρέει σαν χάρτινος πύργος με τραπουλόχαρτα, όταν οι ήρωες δουν στο είδωλο του καθρέφτη τους, μια καλουπωμένη ευτυχία. Φτιάχνει λοιπόν ένα βιβλίο που εκτός από την ανάγνωση, σε εθίζει στη ζωή κι όσα αυτή μπορεί να φέρει απροσδόκητα ή και ακόμη καλύτερα προσδοκώμενα στον δρόμο σου.
"Το Σπήλαιο των Ιδεών" του Χοσέ Κάρλος Σομόθα, εκδόσεις Πατάκη
Δεν ξέρω για σένα, αλλά του λόγου μου έχω μια αδυναμία παραπάνω στα ισπανόφωνα μυθιστορήματα μυστηρίου. Ένα από τους σημαντικότερους συγγραφείς που εκπροσωπούν επάξια, λοιπόν την παραπάνω κατηγορία είναι ο Χοσέ Κάρλος Σομόθα κι οφείλεις να τον γνωρίσεις! Οι εκδόσεις Πατάκη, σε μια καλαίσθητη έκδοση από αυτές που μας έχουν συνηθίσει, κυκλοφόρησαν πριν λίγες μέρες το Σπήλαιο των Ιδεών. Όπως εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κάποιος από τον τίτλο, αλλά και το εντυπωσιακό εξώφυλλο, κλείνει το μάτι στον Πλατωνικό μύθο!
Η ιστορία σε λίγες γραμμές είναι η παρακάτω: "Ένας έφηβος, λαμπρός μαθητής της Ακαδημίας του Πλάτωνος, βρίσκεται νεκρός, κατασπαραγμένος, όπως φαίνεται, από λύκους. Όμως ο δάσκαλός του, ο Διαγόρας, βέβαιος για τον τρόμο που είχε δει στα µάτια του νέου την προηγούμενη του θανάτου του, καταφεύγει στις υπηρεσίες του Ηρακλή Πόντορος, Αποκρυπτογράφου Αινιγμάτων. Ένας πλατωνικός φιλόσοφος και ένας θιασώτης της τετράγωνης λογικής θα αποδυθούν στην αναζήτηση της αλήθειας και των ενόχων, ενώ τα διαμελισμένα πτώματα θα πληθαίνουν στους δρόμους του τέως κλεινού άστεως. Αυτή την ιστορία διασώζει σε δώδεκα κεφάλαια -άραγε τόσα όσα και οι Άθλοι του Ηρακλή;- ένας αρχαίος πάπυρος που βρέθηκε τυχαία πολλούς αιώνες αργότερα. Ο επιφανής επιμελητής του απεβίωσε πριν ολοκληρώσει το έργο του και πλέον ο ανώνυμος μεταφραστής του μπαίνει ολοένα και πιο βαθιά στο κείμενο, συντάσσοντας εκτενείς υποσελίδιες σημειώσεις. Ώσπου κάποια στιγμή ανακαλύπτει ότι ο επιμελητής του χειρογράφου πέθανε κάτω από τις ίδιες συνθήκες µε τον έφηβο μαθητή της Πλατωνικής Ακαδημίας..."
Ο Σομόθα μαστορεύει ξανά ένα αινιγματικό και σπαρταριστό αστυνομικό θρίλερ, που ξεπερνά τα στενά όρια και τα κλισέ του είδους κι εδώ είναι η στιγμή να του βγάλουμε το καπέλο μας, ως αναγνώστες ακόμη μια φορά. Οι σελίδες περνούν με εξαιρετικό ρυθμό, όσο ο συγγραφέας υφαίνει το μυστηριώδες σύμπαν των ηρώων του, σε μια σειρά ευρηματικών ανατροπών που οδηγούν τον βιβλιόφιλο σε μια σχεδόν κινηματογραφική απολαυστική αναγνωστική εμπειρία. Από τα βιβλία που κουβαλάς μαζί σου παντού, ώστε να μην χάσεις λεπτό από τα όσα θα συμβούν παρακάτω, μια λογοτεχνική εμπειρία που επιβεβαιώνει ότι ο Σομόθα, αποτελεί το αντίβαρο στην δυστοπία του υποχρεωτικού περιορισμού που βιώνουμε αυτές τις μέρες.
"Ρούμελη" του Πατρικ Λη Φερμόρ, εκδόσεις Μεταίχμιο
Τούτο εδώ, δεν είναι μυθιστόρημα, αλλά για κάποιο λόγο θα μπορούσε να είναι. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Ο Βρετανός Πάτρικ Λη Φέρμορ (1915-2011) θεωρείται ο μεγαλύτερος ταξιδιωτικός συγγραφέας της εποχής μας και μια θρυλική φυσιογνωμία που συνέδεσε τη ζωή του με την Ελλάδα. Το μοναδικής ομορφιάς σπίτι του στην Καρδαμύλη της Μάνης, όπου και πέρασε μεγάλο κομμάτι της ζωής του μέχρι τον θάνατο του, είναι αδιαμφισβήτητα ένα μνημείο πολιτισμού, στο οποίο ενυπάρχει ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής και των εμπειριών του Φέρμορ. Κομμάτι κι αυτής είναι σίγουρα κι η Ρούμελη, ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο κι είναι ένα οδοιπορικό, σε ένα από τα πιο ιδιαίτερα, όμορφα και σπουδαία σε πολιτιστικό κι εθνολογικό επίπεδο σημεία της χώρας!
Από τις ντοπιολαλιές μέχρι τη λαογραφία των περιοχών της, από την ιστορία, μέχρι την πολιτικό-κοινωνική κατάσταση που λάμβανε χώρα όσο διήρκησε το οδοιπορικό του Φέρμορ στα μέρη της, στη Ρούμελη θα συναντήσεις τη συνεκτική γραμμή που δένει τον πολιτισμό, την ιστορία, τις αναμνήσεις και τις στιγμές μέσα από έναν βιωματικό τρόπο αφήγησης και γραφής.
Η "Ρούμελη" είναι δίχως άλλο ένα μνημείο πολιτισμού για τον τόπο που έχει τροφοδοτήσει με τραγούδια, λέξεις, φαγητά, φορεσιές, χορούς, τοπία, μνήμες, εργόχειρα και συγκλονιστικές ιστορίες, όποιον φύτρωσε στα χώματα της. Κι ο Φέρμορ είχε την αντίληψη, τη σπιρτάδα και το λαοθρύλητο ταλέντο, προκειμένου να το αποτυπώσει σε ένα βιβλίο, το οποίο θα έπρεπε να μοιράζεται σε κάθε έναν που καλεί ή αισθάνεται τον εαυτό του, ως Ρουμελιώτη και Ρουμελιώτισσα. Κι όχι μόνο σε αυτούς.
